Testy płatkowe (ang. patch tests), nazywane powszechnie testami naskórkowymi, są podstawową metodą diagnostyki alergicznego wyprysku kontaktowego. Polegają na próbie wywołania miejscowego odczynu skóry zachodzącego w wyniku reakcji na badany związek chemiczny i stosowane są w diagnostyce alergologicznej różnorodnych odmian wyprysku. Alergeny tych związków w odpowiednio dobranych stężeniach i podłożach (zaróbkach) umieszczane są na powierzchni skóry pleców chorego, skąd drogą naturalną penetrują poprzez naskórek do głębszych warstw skóry właściwej.
Alergiczny wyprysk kontaktowy
Alergiczny wyprysk kontaktowy powstaje w przebiegu reakcji alergicznej typu IV (według podziału zapropowanego przez Gella i Coombsa), czyli alergii komórkowej. Związki chemiczne wywołujące ten typ odpowiedzi immunologicznej nazywamy haptenami. Są to alergeny środowiska zewnętrznego które cechuje niska masa cząsteczkowa, są one zdolne do zainicjowania reakcji alergicznej jedynie po połączeniu się z białkami organizmu człowieka. Wśród uczulających haptenów można wyróżnić: metale, leki miejscowe, barwniki, składniki gumy, substancje zapachowe itd. Związki te aktywują układ immunologiczny, uczulone limfocyty Th rozpoczynają produkcje cytokin pobudzając dalsze komórki odpornościowe w skórze: makrofagi i limfocyty Tc, prowadząc do rozwinięcia się zapalenia alergicznego. Cechą wyprysku kontaktowego jest opóźniony charakter powstawania zmian na skórze. Pojawiają się one w ciągu kilkunastu godzin od kontaktu z alergenem osiągając największe nasilenie po 24-48 godzinach od ekspozycji.
Technika wykonania i odczyt wyników testów płatkowych
Alergeny chemiczne zakłada się na skórze pleców w okolicy międzyłopatkowej i nadłopatkowej. Dopuszczalne jest również w uzasadnionych przypadkach zakładanie testów na skórze ramion, przedramion i ud. Badane hapteny nanosi się na odpowiednie komory, odległości pomiędzy nimi powinny wynosić 2 cm, następnie zakładane są na skórę pleców badanych pacjentów i przymocowywane plastrem.
Odczytu testów dokonuje się po zdjęciu plastrów po 48 i 72 godzinach. W uzasadnionych przypadkach czas trwania badania można wydłużyć nawet do 7 dni. Do oceny stopnia nasilenia zmian skórnych w miejscu kontaktu skóry z uczulającą substancją wykorzystuje się skalę plusową zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Grupy Badającej Wyprysk Kontaktowy (ICDRG, International Contact Dermatitis Research Group):
- brak zauważalnej reakcji skórnej – „ – ” (wynik ujemny)
- subtelny rumień – „? ” (odczyn wątpliwy)
- ognisko rumieniowe wyczuwalne palpacyjnie, z grudkami lub bez, pęcherzyki nieobecne – „+” (odczyn słaby)
- obrzęk, naciek, grudki, pęcherzyki – „++” (odczyn silny)
- zlewające się pęcherzyki lub owrzodzenie – „+++” (odczyn skrajnie nasilony)
- efekt mydlany – maceracja naskórka, krostki, strupki mieszkowe oraz tendencja do wygasania reakcji od momentu zdjęci plastra – „IR” (odczyn podrażnieniowy skóry, irritant reaction)
- nie badano – „NT” (not tested)
W trakcie wykonywania testów chorzy nie powinni otrzymywać kortykosteroidów (zarówno układowo jak i miejscowo w okolicy zakładania testów) oraz innych leków działających przeciwalergicznie i przeciwzapalnie m.in. preparatów przeciwhistaminowych.
Polska Seria Podstawowa
W Centrum Alergologii ArtClinic wykonujemy testy płatkowe w oparciu o Polską Serię Podstawową. Jest to panel 30 substancji chemicznych (haptenów), które statystycznie najczęściej uczulają pacjentów na terenie naszego kraju. Lista ta podlega ciągłej aktualizacji tak aby zapewnić możliwie najlepszą diagnostykę na poziomie podstawnym, jej aktualny skład został zaktualizowany według standardów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w 2019 roku. Należy pamiętać, że nie jest możliwe wykluczenie alergii kontaktowej jedynie na podstawie ujemnego wyniku tego badania (do tej pory lista opisanych potencjalnie uczulających nas substancji sięga 5 tysięcy i cały czas się wydłuża). Dlatego w wielu przypadkach wskazane jest poszerzenie diagnostyki i wykonanie testów płatkowych z panelami alergenów charakterystycznymi dla poszczególnych grup zawodowych (dla stomatologów, fryzjerów, kosmetyczek, rolników itd.).
| Nr | Hapten (alergen) | Krótka charakterystyka |
|---|---|---|
| 1 | Chrom | zielony barwnik w kosmetykach, pigmenty do tatuaży |
| 2 | Parafenylenodiamina (PPD) | barwnik farb do włosów |
| 3 | Tiuramy | dodatki do gumy |
| 4 | Neomycyna | antybiotyk aminoglikozydowy |
| 5 | Kobalt | farby do włosów, cienie do powiek, pigmenty do tatuaży |
| 6 | Mieszanka kain III | leków znieczulenia miejscowego |
| 7 | Nikiel | metalowe przedmioty |
| 8 | Hydroksyetylometakrylan (HEMA) | akrylan |
| 9 | Kalafonia | żywica z drzew iglastych |
| 10 | Mieszanka parabenów | konserwanty |
| 11 | Gentamycyna | antybiotyk aminoglikozydowy |
| 12 | Lanolina | składniki kosmetyków |
| 13 | Żywica epoksydowa | żywica syntetyczna |
| 14 | Balsam peruwiański | żywica naturalna |
| 15 | Merkaptobenzatiazol (MBT) | składnik gumy |
| 16 | Formaldehyd (aldehyd mrówkowy) | konserwant i odczynnik chemiczny |
| 17 | Mieszanka zapachowa I | substancje perfumujące |
| 18 | Pallad | stopy jubilerskie zwane „białym złotem” |
| 19 | Quaternium-15 | konserwant, uwalniacz formaldehydu |
| 20 | Kit pszczeli | produkt naturalny |
| 21 | Metyloizotiazolinon (MI) + Metylochloroizotiazolinon (MCI) | konserwant |
| 22 | Budezonid | glikokortykosteroid z grupy strukturalnej B |
| 23 | Tiksokortol | glikokortykosteroid z grupy strukturalnej A |
| 24 | Wodoronadtlenki linalolu | produkt degradacji linalolu (substancji zapachowej) |
| 25 | Wodoronadtlenki limonenu | produkt degradacji limonenu (substancji zapachowej) |
| 26 | Metylodibromoglutaronitryl (MDBGN) | konserwant |
| 27 | Mieszanka zapachowa II | substancje perfumujące |
| 28 | Karboksyaldehyd hydroksyizoheksylocykloheksenu (HICC) | substancja zapachowa |
| 29 | Metyloizotiazolinon (MI) | konserwant |
| 30. | Mieszanka barwników tekstylnych | barwniki ubrań |
Metale
W krajach rozwiniętych najczęściej uczulającymi haptenami są metale, wśród nich dominuje alergia na nikiel. W skład Polskiej Serii Podstawowej wchodzą: nikiel, pallad, kobalt i chrom.
Nikiel
- Częstość uczulenia: 19,7-24,5% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: siarczan niklu 5% waz.
- Reakcje krzyżowe: pallad, kobalt, chrom
- Źródła alergii na nikiel:
- metalowa biżuteria: kolczyki, klipsy, łańcuszki, naszyjniki, pierścionki, bransolety
- koperty i bransoletki zegarków
- guziki, zamki błyskawiczne, monety, klucze, nożyczki, oprawki okularów, spinacze, długopisy, instrumenty muzyczne, sztućce, baterie, żyletki, maszynki do golenia, sztućce, naczynia kuchenne
- narzędzia, części maszyn, przepracowane oleje silnikowe, maszynowe oraz płyny obróbkowe (chłodziwa)
- kosmetyki: w UE dopuszczone do stosowania związki niklu, zgodnie z klasyfikacją INCI, mogą występować pod nazwami: nickel gluconate, nickel acetylmethionate, nickel bis (hydroxy diphenyl methyl pyrrolidino methyl), pyridinediyl t-butylisocyano perchlorate
- żywność: obecny w wodzie pitnej i produktach spożywczych jednak w ułamku dawki potrzebnej do wywołania objawów. Nie zaleca się stosowania tzw. diet bezniklowych (są to diety z ograniczoną zawartością niklu, ponieważ nie da się go w całości wyeliminować), u zdecydowanej większości pacjentów nie przyniosą zauważalnych korzyści
- wyroby medyczne: protezy i implanty dentystyczne, zespolenia i endoprotezy ortopedyczne
Pallad
- Częstość uczulenia: 11,4 – 15,6% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: czterochlorek sodowy palladu 3% waz.
- Reakcje krzyżowe: nikiel
- Źródła alergii na pallad:
- stopy jubilerskie zwane „białym złotem” (złoto palladowe), z powodu wprowadzenia przez UE ograniczeń dotyczących zawartości niklu w biżuterii, został on zastąpiony przez pallad co doprowadziło do wzrostu uczuleń
- części zegarków, smartphony, monitory LCD, komputery
- samochodowe katalizatory spalin (istnieje ryzyko uwalniania do atmosfery i narażenia powietrznopochodnego)
- kosmetyki: zgodnie z klasyfikacją INCI związki palladu mogą występować pod nazwami: palladium, lavandula officinalis extract sulfurized palladium salt
- wyroby medyczne: stomatologia (implanty, aparaty ortodontyczne), ortopedia (endoprotezy, stabilizacja kostna), stenty naczyniowe
Kobalt
- Częstość uczulenia: 6,2–8,8% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: chlorek kobaltu 1% waz.
- Reakcje krzyżowe: nikiel, chrom
- Źródła alergii na kobalt:
- farby do szkła i porcelany
- biżuteria, zamki błyskawiczne, klamry, oprawki do okularów, sztućce, oprawki pomadek do ust
- pigmenty do tatuaży
- kosmetyki: farby do włosów, cienie do powiek, antyperspiranty. Zgodnie z klasyfikacją INCI związki kobaltu w kosmetykach mogą występować pod nazwami: CI 77346 (CI pigment blue 28, cobalt aluminum oxide, cobalt aluminate blue spinel)
- wyroby medyczne: stal chirurgiczna, implanty dentystyczne, endoprotezy i metalowe elementy do stabilizacji kości
Chrom
- Częstość uczulenia: 2,4 – 5,9% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: dwuchromian potasu 0,5% waz.
- Reakcje krzyżowe: nikiel, kobalt
- Źródła alergii na chrom:
- przemysł farbiarski – farby do szkła, porcelany, plastików; barwniki, pigmenty
- przemysł tekstylny (barwniki tekstylne np. tkaniny mundurowe)
- przemysł skórzany i futrzarski np. garbowana skóra
- przemysł drukarski
- przemysł samochodowy i elektroniczny
- środki antykorozyjne, konserwanty, impregnaty do drewna, zapałki, wosk do podłóg, pasty do butów, kleje, detergenty
- cement (również przemysłowy)
- spawanie, fotografia chemiczna, rytownictwo i litografia, ceramika, spawanie, galwanizacja
- pigmenty do tatuaży
- kosmetyki: związki chromu pełnią role zielonych barwników w cieniach do powiek, tuszach do rzęs, kosmetykach z dodatkiem ekstraktów roślinnych i glonów. W kosmetykach, zgodnie z klasyfikacją INCI, występują w postaci numerów CI: 15685, 18690, 18736, 77288 i 77289
Więcej informacji o alergii na chrom znajdą Państwo na stronie http://alergolog.eu/hapten/chrom.html
Antybiotyki
W skład Polskiej Serii Podstawowej wchodzą też antybiotyki do stosowania miejscowego: gentamycyna i neomycyna.
Gentamycyna
Gentamycyna jest antybiotykiem aminoglikozydowym.
- Częstość uczulenia: 4,5% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: siarczan gentamycyny 20% waz.
- Reakcje krzyżowe z innymi antybiotykami aminoglikozydowymi: neomycyna, framycetyna, kanamycyna, amikacyna, tobramycyna
- Źródła alergii na gentamycynę:
- leki do stosowania miejscowego i systemowego (UWAGA! Poniższa lista leków może być niekompletna, zawsze poinformuj lekarza o alergii na gentamycynę; dodatek kortykosteroidów w preparatach gentamycynowych może „maskować” reakcje alergiczne po stosowaniu gentamycyny)
- roztwory: Gentamicin B. Braun, Gentamycin Krka
- krople do oczu: Dexamytrex
- maści do oczu: Dexamytrex, Gentamicin WZF 0,3%
- krem na skórę: Belogent, Diprogenta, Gebetil, Triderm
- maści na skórę: Bedicort G, Belogent, Diprogenta, Gebetil, Triderm
- gąbka: Garamycin
- cementy kostne wykorzystywane do endoprotezowania stawów w ortopedii
- leki do stosowania miejscowego i systemowego (UWAGA! Poniższa lista leków może być niekompletna, zawsze poinformuj lekarza o alergii na gentamycynę; dodatek kortykosteroidów w preparatach gentamycynowych może „maskować” reakcje alergiczne po stosowaniu gentamycyny)
Neomycyna
Neomycyna jest antybiotykiem aminoglikozydowym. Składa się z 78-88 % neomycyny B (framycetyna) i 10-16 % neomycyny C.
- Częstość uczulenia: 1,1–3,8% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: siarczan neomycyny 20% waz.
- Reakcje krzyżowe z innymi antybiotykami aminoglikozydowymi: framycetyna, gentamycyna, streptomycyna, kanamycyna, tobramycyna, amikacyna
- Źródła alergii na neomycynę:
- leki do stosowania miejscowego i systemowego (UWAGA! Poniższa lista leków może być niekompletna, zawsze poinformuj lekarza o alergii na neomycynę; dodatek kortykosteroidów w preparatach neomycynowych może „maskować” reakcje alergiczne po stosowaniu neomycyny)
- tabletki: Neomycinum TZF
- maści na skórę: Altabactin, Betnovate N, Flucinar N, Maxibiotic, Multibiotic, Polibiotic, Pimafucort Tribiotic, Unguentum Neomycini
- kremy na skórę: Betnovate N, Lorinden N, Pimafucort
- aerozole na skórę: Dexapolcort N, Neobiotic, Neomycinum TZF
- krople do oczu: Dicortineff, Maxitrol
- maści do oczu: Maxitrol, Neomycinum Jelfa
- krople do uszu: Dicortineff
- czopki doodbytnicze: Proktosedon
- maści doodbytnicze: Proktosedon
- weterynaria – leki do stosowania systemowego u zwierząt i jako dodatek do pasz przyspieszających przyrost masy u zwierząt
- leki do stosowania miejscowego i systemowego (UWAGA! Poniższa lista leków może być niekompletna, zawsze poinformuj lekarza o alergii na neomycynę; dodatek kortykosteroidów w preparatach neomycynowych może „maskować” reakcje alergiczne po stosowaniu neomycyny)
Glikokortykosteroidy
Alergia na glikokortykosteroidy często stanowi dużą trudność diagnostyczną. W wynika to z faktu że leki te, powszechnie stosowane w leczeniu alergicznego wyprysku kontaktowego, mogą u osób które są na nie uczulone prowokować zmiany alergiczne. Zwykle u tych pacjentów zastosowanie GKS zmniejsza objawy zapalenia natomiast wraz z upływem czasu i spadkiem stężenia leku zmniejsza się ich efekt immunosupresyjny i zaczyna przeważać charakter uczulający, powodując nasilenie objawów. Zazwyczaj alergia na GKS wiąże się z nadwrażliwością na wiele preparatów z tej grupy. Wynika to z faktu dużego podobieństwa w obrębie GKS, na tej podstawie podzielono te leki na 4 grupy strukturalne (A, B, C i D) w obrębie których zachodzą reakcje krzyżowe:
- Grupa strukturalna A – typ hydrokortyzonu (tzw. grupa tiksokortolu) –> reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej A i z grupą strukturalną D2
- piwalan tiksokortolu
- hydrokortyzon (Dermocort, Hydrocortisonum Jelfa, Hydrocortisonum-SF, Pimafucort, Oxycort, Posterisan H, Zovirax Duo)
- octan hydrokortyzolu (Hydrocort Chema, Hydrocortisonum Aflofarm, Hydrocortisonum AFP, Hydrocortisonum oceanic, Hydrocortisonum Ziaja, Hydrokortyzon Hasco Max, Maxicortan, Proktosedon, Atecortin, Chlorchinaldin H, Fusacid H, Oxycort, Oxycort A)
- 21-maślan hydrokortyzolu
- sól sodowa bursztynianu hydrokortyzonu (Corhydron 25, Corhydron 100)
- metyloprednizolon (octan metyloprednizolonu) (Depo-Medrol, Depo-Medrol z lidokainą)
- prednizolon (Encortolon, Predasol, Alpicort, Alpicort E)
- octan prednizolonu
- piwalan prednizolonu
- Grupa strukturalna B – typ acetonidu triamcynolonu (tzw. grupa budezonidu) –> reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej B i z grupą strukturalną D2
- budezonid (BDS N, Benodil, Budenofalk, Budesonide Easyhaler, Budezonid LEK-AM, Budiair, Budixon Neb, Cortiment MMX, Entocort, Jorveza, Miflonide Breezhaler, Nebbud, Pulmicort, Pulmicort Turbuhaler, Tafen Nasal, Trixeo Aerosphere)
- dezonid (Locatop)
- fluocynolon (acetonid flucinolonu) (Flucinar, Flucinar N)
- flucinonid
- amcynonoid
- triamcynolon (acetonid triamcynolonu) (Polcortolon)
- Grupa strukturalna C – typ betametazonu (tzw. grupa betametazonu) –> reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej C
- betametazon (Beloderm, Diprolene, Bedicort G, Belogent, Diprogenta, Gebetil, Bedicort salic, Belosalic, Diprosalic, Salbetan, Lotriderm, Triderm, Diprophos, Betacal, Daivobet, Duosone, Enstilar, Psotriol)
- deksametazon (Demezon, Dexamethason 0,1% WZF, Dexamethasone Krka, Dexamethasone phosphate SF, Dexaven, Ozurdex, Pabi-Dexamethason, Ducressa, Dexadent, Dexamytrex, Dexapolcort N, Maxitrol, Brazoflamin, Mybracin, Tobradex, Tobrosopt-DEX)
- octan deksametazonu
- flumetazon (piwalan flumetazonu) (Lorinden A)
- Grupa strukturalna D – typ 17-maślanu hydrokortyzonu
- Grupa strukturalna D1 –> mały potencjał uczulający, reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej D1
- propionian klobetazolu
- furoinian mometazonu
- dipropionian betametazonu
- propionian flutikazonu
- dipropionian alklometazonu
- Grupa strukturalna D2 –> duży potencjał uczulający, reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej D2, z grupą strukturalną A i z budezonidem
- 17-maślan hydrokortyzonu (Laticort 0,1%, Locoid, Locoid Crelo, Locoid Lipocream)
- metyloprednizolon (aceponian metyloprednizolonu) (Advantan (emulsja), Advantan (krem), Advantan (maść))
- aceponian hydrokortyzonu
- prednikarbat
- Grupa strukturalna D1 –> mały potencjał uczulający, reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej D1
UWAGA! Powyższa lista leków może być niekompletna, zawsze poinformuj lekarza o alergii na glikokortykosteroidy!
Tiksokortol
- Częstość uczulenia: 0,1-1,7% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: tiksokortolu 21-piwalan 0,1% waz.
- Reakcje krzyżowe –> reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej A i z grupą strukturalną D2
Budezonid
- Częstość uczulenia: 0,6-0,7% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych
- Substancja testowa: budezonid 0,01% waz.
- Reakcje krzyżowe –> reakcje krzyżowe w obrębie grupy strukturalnej B i z grupą strukturalną D2
Piśmiennictwo
- Johansen JD, Aalto-Korte K, Agner T, et al. European Society of Contact Dermatitis guideline for diagnostic patch testing – recommendations on best practice. Contact Dermatitis. 2015;73(4):195-221. doi:10.1111/cod.12432
- https://www.mp.pl/podrecznik/alergologia/chapter/B77.132.39.24. (dostęp online 17.04.2024)
- https://www.alergolog.eu/seria/pol.html (dostęp online 17.04.2024)